Afyon Şirket Avukatı
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ancak hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleeğlenceli bir düzen değildir. Haklar, topluluk içre insanların elhak nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Adalet değeri dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene oturtmak, sosyal yaşamın gerçekleşmesini peylemek icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin içinsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, katiyen düz kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk içre insanların hareket ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her hin mümkündür. “İşte hukuk, adam davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir dizge, bir bütündür.” İnsan-adam, adam-tabiat ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence şeşna allıkınmasıdır. Haklar, beşeriyet seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birşu denli fikir ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, topluluk sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak tamlayan reylerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini peylemek maksadıyla konulan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, kazı ve kanunların hepsidür. Henüz geniş bir teşhismıyla hukuk, adalete yönelmiş sosyal yaşamma düzenidir. Haklar Lafız Valörı Haklar kelimesi Arapça “kazı” kökünden hasılat ve kazı kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “kazı” kelimesinin çoğcelil “beddua’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na gereğince hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet manaında da kullanılır. Beceri Valörı Haklar dönemden döneme değiştiği bâtınin hala doyurucu bir teşhism mimarilamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Belirli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) demetlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak hukuk, kendi içre taban olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun zevat arası ilişkileri mevzu alan kısmına Özel Haklar, zevat ile devlet yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun başlangıçlıca zir dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet tarafından güvenceye allıkınmış ve cebri yapmış oldurımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları adam davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun eder yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla kabil nitelikteki tamlık durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar alanında yapmış oldurım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları kösteklemek bâtınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapis ve varlık cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun mantinota; vergi hukukunda vergi ve kaçıntıçılık cezaları kabilinden ayrı ayrı hukuk dallarında ayrı ayrı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek yahut siyasi reyleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan hukuk, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir yaşamma düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal yaşamı düzenleyip insanların pasış ve emniyet içre bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Içtimai İhtiyaçların Muhaliflanması) Hukukun ameliye amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile topluluk içre canlı insanların, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun mimarisından kaynaklanan ihtiyaçlarını içinlamaya çallıkışır. Haklar bu fonksiyonu ile tevellüt, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek hukuk düzeni yaşamın taban gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun katıksız mimarisına ve bundan müterakki gelen ihtiyaçlarına şık başlamak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de mecburdır; iktisadi ihtiyaçlara uymalı ve onları içinlamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile belirli bir düzenleme şeşna aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak sadık kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük teşhismıyla türe, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere dü ayrı ayrı anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet manaında şahsi bir özelliği deyimler. Eş her hin haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni dayamak yolunda sürekli ve değçalışmamez bir çaba gösterir. İşte bu hareket ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe nosyonı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk alanında hukuki eder olarak kavlükarar konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Maşer bâtınindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini bâtınaziz kurallar tamlıkü olarak hukuk, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve içmek yerinde bulunduğuna gereğince, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün hukuk sistemine ve sistemlerine hükümran mevcut, nesnel ve salt bir eder niteliğindeki adalettir. Haklar bir topluluk düzenini bâtınerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; gerek bulunan düzeni beklemek, gerekse onu değçalışmatirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her hin adalete başlangıçvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta içinmıza oturmuş hukuk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim hukuk manaında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan hukuk düzenlerinin kendisine şık olup olmadığı açısından bir eder ve yorum ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve menfi içinlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon muvazene içre olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Olağan olarak bütün hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal yaşamma uyacak, hem de bu sosyal yaşamın pasış içre sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü esenlamaya çallıkışacaktır.